6. Cultuur en maatschappij

Het programma Cultuur en maatschappij heeft als doel:

Het programma bestaat uit de deelprogramma's:

1. Cultuur
2. Erfgoed en archeologie
3. Maatschappij
4. Versterking leefbaarheid

Cultuur
Het jaar 2024 stond in het teken van de ontwikkeling van het Uitvoeringsprogramma Cultuur 2025-2028 'Cultuur is de basis!' dat op 19 november door het college van Gedeputeerde Staten is vastgesteld. Culturele organisaties konden een meerjarige subsidieaanvraag indienen ten behoeve van de beleidsperiode 2025-2028. Dit heeft voor de provincie Groningen tot 59 aanvragen geleid waarvan op basis van het Kunstraadadvies 'Vele kunsten op goede grond' 35 culturele organisaties zijn opgenomen in het Uitvoeringsprogramma. Dertien organisaties krijgen voor het eerst een meerjarige subsidie. De steuninstellingen en Cultuurpijlers waren op basis van het Strategisch Beleidskader Cultuur 2021-2028 'Wij zijn Cultuur!' al verzekerd van de provinciale bijdrage 2025-2028.
Er is veelvuldig gebruik gemaakt van de verschillende subsidieregelingen die de provincie voor de cultuursector heeft ingericht. Zo droeg de provincie bij aan onder andere Pazzipanten, de Vocale en muzikale dag in Winsum en de Groninger Brass Experience vanuit de regeling bedoeld voor amateurkunst, cultuurparticipatie en erfgoed. Daarnaast heeft de provincie bijgedragen aan de museale vernieuwing van Visserijmuseum Zoutkamp en aan planvorming daarvoor door de Menkemaborg, het Museum Klooster Ter Apel en het Kloostermuseum Aduard. Op het gebied van vernieuwing klassieke muziek zijn elf projecten ondersteund, waaronder initiatieven van Kamerkoor Cantus en het Kamerorkest van het Noorden.
In 2024 bepaalde het samenwerkingsprogramma We the North het beleid voor de komende periode, vastgesteld met het Koersdocument We the North 2025-2028. Daarnaast is sterk gelobbyd voor de noordelijke organisaties in Basisinfrastructuur (BIS) en bij de rijkscultuurfondsen. Bij de BIS is het resultaat naar tevredenheid; bij de fondsen vielen ook teleurstellingen te verwerken. Vanuit We the North is naast de subsidies voor de talentontwikkelingstrajecten ook een eenmalige bijdrage gegeven aan talentontwikkeling voor ondersteunende makers zoals projectleiders en marketeers.

Om te voldoen aan onze wettelijke taak voor het zorgvuldig bewaren van de archeologische collectie van onze provincie, is er in 2024 een Masterplan Noordelijk Archeologisch Depot Nuis gemaakt. Hierin hebben naast de juiste bewaarcondities ook duurzaamheidseisen voor het vastgoed een plaats gekregen.

Erfgoed, Ruimtelijke kwaliteit en Landschap (ERL)
In het najaar van 2024 hebben we hebben we de opdracht gegeven om een beleidsprogramma Ruimtelijke kwaliteit en Landschap en de uitvoeringsagenda Mooi Groningen op te stellen. (Zie voor een nadere toelichting hierop het onderdeel Ruimte, inleiding programma Ruimte en water). Ondertussen zijn we in 2024 (vooruitlopend op beide programma's) verdergegaan met het versterken van de ruimtelijke kwaliteit en het landschap met bijvoorbeeld de eerste provinciale architectuurprijs, het opstellen van een stappenplan voor de (cultuurhistorische) kernkwaliteiten in ruimtelijke opgaven en het subsidiëren van het Steunpunt Ruimtelijke Kwaliteit.

Ten aanzien van het onderdeel erfgoed hebben we in 2024 gewerkt aan het lopende Erfgoedprogramma (NPG-deel). De toekenning van de middelen uit Nij Begun voor het Erfgoedprogramma 2024-2028 liet helaas lang op zich wachten. De beschikking ontvingen we pas eind 2024. Acties uit het Erfgoedprogramma in 2024 waren onder andere de eerste fase van een boerderijenvisie voor vier gemeenten, subsidiëring van erfgoedpanden in een gebiedsaanpak, het tot stand komen van het Werkproces Versterken Karakteristieke panden en de inzet van een regioarcheoloog in het kader van de versterking.

In 2024 zijn we aan de slag gegaan met de uitrol van succesnummers uit het Erfgoedprogramma naar de rest van de provincie. Het Erfgoedloket Groningen en de subsidieregelingen voor onderhoud en restauratie van erfgoedpanden zijn verruimd naar de gehele provincie. Dat geldt ook voor het programma Kennisontwikkeling, innovatie, vakmanschap en onderwijs. We hebben diverse bijeenkomsten van het Erfgoedlab georganiseerd en op 19 september 2024 vond het symposium 'Als alles beweegt' plaats. Ook is het plan van aanpak voor het gehele programma Kennisontwikkeling, innovatie, vakmanschap en onderwijs vastgesteld. Daarnaast is de Erfgoedmonitor Europees aanbesteed.

In 2024 hebben we nader onderzoek laten doen naar de ondersteuningsbehoefte van gemeenten op de terreinen van Erfgoed, Ruimtelijke kwaliteit en Landschap. De aanbevelingen hieruit zijn vertaald in enkele acties die we in 2025 verder uitvoeren. Dit betreft onder andere extra personele inzet voor gemeenten, kennisdeling, netwerkvorming en de inzet van de steunfuncties.

Maatschappij en versterking leefbaarheid
Werken aan leefbaarheid binnen de provincie Groningen kenmerkt zich door een integrale aanpak: van buiten naar binnen. Ook in 2024 werkten we intensief samen met gemeenten, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, bedrijven en inwoners. Onze rol is daarbij verbindend, ondersteunend en aanjagend. Samen werken we aan oplossingen voor complexe maatschappelijke opgaven en het verbeteren van de Brede Welvaart. Brede welvaart geeft aan dat niet alleen materiële welvaart van belang is, maar alles wat het leven de moeite waard maakt. Ook al zijn we wel op veel leefbaarheidsthema’s niet formeel verantwoordelijk, we voelen ons medeverantwoordelijk.

In 2024 is gewerkt aan de doelstellingen uit het Uitvoeringsprogramma Leefbaarheid 2024. Het uitvoeringsprogramma kende drie programmalijnen, te weten Sociaal Groningen, Gezond Groningen en Goed wonen in Groningen. Het verbeteren van Brede Welvaart vormt voor deze drie programmalijnen de rode draad.

Via het netwerk Gezond Groningen wordt ingezet op het verminderen van gezondheidsverschillen binnen de provincie. De regeling Zorg & Voorzieningen bleek wederom succesvol, we hebben in 2024 zes projecten gefinancierd. Ook zet de provincie zich actief in voor bewegen en sporten, onder andere via het Gronings provinciaal Beweegakkoord. Er is samengewerkt met de Groninger Voedselbanken en andere organisaties die actief zijn op het gebied van armoedebestrijding. Tevens is een onderzoek gepresenteerd naar de effectiviteit van maatregelen gericht op het doorbreken van generatiearmoede. Dit jaar vond Roze Zaterdag 2024 in de gemeente Groningen plaats, waarvan wij diverse activiteiten in Stad en Ommeland hebben ondersteund.

Op het gebied van wonen zijn alle beschikbare middelen uit de flexpoolregeling beschikt, alle Groningse gemeenten hebben één of meerdere aanvragen gedaan. Ook is verder gewerkt aan het masterplan regiocentra, waarbij de elf kernen via een provinciale subsidie middelen toegekend hebben gekregen voor het uitwerken van een toekomstbestendig plan. In 2024 is tevens met het Rijk een Regio Deal Regiocentra gesloten deze elf regiokernen middelen vanuit het Rijk beschikbaar zijn gekomen. Daarnaast is verder gewerkt aan de doelen uit de Provinciale Uitvoeringsagenda Wonen 2022-2026, zoals het koploperstraject Een thuis voor iedereen.

Parallel aan het uitvoeren van het uitvoeringsprogramma is in 2024 hard gewerkt aan de eerste provinciale leefbaarheidsvisie. Op 18 december 2024 hebben uw Staten deze Leefbaarheidsvisie 2024-2035 unaniem vastgesteld. De visie gaat in op trends en ontwikkelingen op het gebied van leefbaarheid in onze provincie, en welke inbreng wij als provincie ten aanzien van leefbaarheid willen leveren. De visie is opgesteld op basis van inbreng van een groot aantal in- en externe partijen. Op basis van drie hoofdonderwerpen, te weten Gezond en Vitaal, Sociaal en Woon- en leefomgeving, is uiteengezet welke doelen we willen realiseren in 2035. (In het in 2025 vast te stellen Programma en Uitvoeringsprogramma Leefbaarheid (2025-2027) wordt verdere uitwerking en uitvoering aan de doelen van de leefbaarheidsvisie gegeven.)

Wonen en Regio Groningen-Assen
Het afgelopen jaar is en ook de komende jarenwordt er in Nederland ingezet op versnelling van de woningbouw vanwege de huidige woningnood. Daarom zijn er met het Rijk en gemeenten in regioverband afspraken gemaakt over deze opgave. Onze inzet in de afspraken is dat we in gezamenlijkheid werken aan een woningaanbod die aansluit bij de wensen van de Groningers, passend in onze omgeving. Op veel plekken in onze provincie ligt het accent van de woningbouwopgave op de koppeling met de bestaande woningen. Het bouwen van nieuwe woningen gaat hier vaak gepaard met herstructurering en verduurzaming van bestaande wijken en buurten omdat hier nog een achterstand in te halen is. Dit is echter wel een ‘extra’ opgave en vereist een goede samenwerking in de regio en in de provincie. Hierbij zijn aanvullende middelen en passende regelingen van het Rijk onontbeerlijk. Overigens speelt deze herstructureringsopgave niet alleen in het ommeland maar is deze ook in de stad Groningen van toepassing.
Een groot deel van de provinciale woningbouwopgave landt in de Regio Groningen-Assen (RGA). In dit samenwerkingsverband is in 2023 het NOVEX-ontwikkelperspectief opgesteld. Hierin staat beschreven hoe en waar tot 2040 36.000 woningen en 28.000 arbeidsplaatsen in de regio gerealiseerd gaan worden. De RGA stelt in 2025 eerst een uitvoeringsagenda en vervolgens een investeringsagenda op. Het NOVEX-RGA traject is gericht op het maken van (financiële) afspraken met het Rijk om de ontwikkeling van woningbouwlocaties te versnellen. In 2024 is de samenwerking in de RGA geëvalueerd, dit gebeurt elke vier jaar. Eind 2024 is begonnen met de actualisatie van de samenwerking. Dit resulteert in nieuwe Toekomstagenda die ter vaststelling aan uw Staten wordt voorgelegd.